Karbondioksit

Akvaryum kelimesi artık herkesin bildiği, kafalara yerleşmiş bir kelime olsa da, bu işe yeni başlayanların aklına genellikle sadece, evde balık beslemek gelir. Akvaryum dekorasyonunun en güzel ve yararlı unsuru bitkilerdir.
Bitki olmadan da biyotop akvaryum mümkündür. Bu ise sürekli, haftalık su eksiltip tamamlamayla nitrat oranının düşürülmesi ile sağlanır.
Fakat bitkiler, akvaryumun görüntüsünde, hareket etmemelerine rağmen balıklar kadar önemli ve kurulacak minik dünyanın doğal ortamının sağlanmasında yararları çok önemli canlılardır. Suda oluşan nitrat bitkilerin besinlerinden biri olduğundan su değişim sıklığını düşürür. Sudaki karbondioksitten hayvanların kullandığı oksijenin bir kısmını üretir.

Bitkili akvaryumun en önemli gereksinimi ışık sonra da karbondioksittir. Bitkilerin diğer gereksinimleri balık dışkıları ve balıkların salgıladıkları amonyum ve amonyağın döngüsü ile önemli ölçüde karşılanır. Bu zehirlerin, son dönüşüm aşaması olan nitrat, balıklar için çok az zararlı olmasına rağmen belli sınırlardan sonra akvaryumdan uzaklaştırılmalıdır. Bu işi de bitkiler becererek, dengeyi ve akvaryum ile daha az uğraşılmasını sağlar.

Canlıların enerjilerini sağlarken ilk gerekli kaynak güneş ışığıdır. Bitkiler hücrelerindeki klorofil katalizörlüğü ile fotosentez olayını gerçekleştirirken kendileri için enerji sağlar ve besin depolaması yapar. Hayvanlar ise bu besinden yararlanır, etçil dediğimiz diğerleri de bitkilerden aldığı besini ete döndürenleri yiyerek yaşamlarını sürdürür.
 
Dünyada yaşam başladığında atmosferde bulunmayan oksijeni ilk üreten alg ve yosunlardı. Kambriyen öncesi çağlarda atmosferin önemli gazı olan karbondioksit alglerin denizlerde çoğalmaları sonrası azaldı. Atmosferdeki karbondioksiti alıp kendileri için gerekli karbonhidratları üretirken atık madde bugünkü bitkilerde olduğu gibi oksijen ve suydu.

CO2 + 2H2O + Işık enerjisi → (CH2O) + O2 + H2O

Dünyamızı kapalı bir ortam olarak düşünecek olursak (aslında kapalı değil) hayvanların yaşamı için gerekli oksijeni hala bitkiler sağlamaktadır. Eski çağlarda, ilk canlılar için zehir olan atmosferdeki oksijen oranı artmaya başlayınca ortaya bu ortama uyum sağlayabilen canlılar, günümüz bitkilerine benzer yosun ve bitkiler çıktı. Bunlar da atmosferdeki CO2 i tüketerek oksijen oranını %21lere çıkardılar.

Fotosentez sonuçlarını daha iyi kavramak için hücre içinde adenosin trifosfatın ayrışması sonucu (kırılması) ortaya çıkan enerji gibi işin ayrıntılarına burada girmeye gerek yok sanırım. Bir zamanlar canlıların enerji elde etmeleri hakkında öğrendiklerimden ekleyerek burada da ukalalık yaptım. Ama ATP lise ders konularına da girdi artık. Anımsayanlar ukalalık olarak değerlendirmezler belki. Ancak şeker ve nişastaların bitkilerce oluşturulmasındaki basit denklik size CO2 in ne kadar önemli olduğunu göstereceğinden yazıyorum.

6CO2 + 12H2O + Işık enerjisi → C6H12O6 + 6O2 + 6H2O + 673 Kalori

Evet, canlı maddeyi oluşturan 5 elementten en önemlileri sembolü veya formülde C ile gösterilen KARBON, sembolü H olan HİDROJEN ve sembolü O olan OKSİJEN. Okun sağındaki C6H12O6 organik molekülden sonra oksijen ve su ile birlikte ortaya çıkan ısı enerjisini görüyorsunuz. Hektoz şekerin indirgemeleri amino asitlerin oluşumunu merak edenler Maillard reaksiyonlarını inceleyebilirler. Ancak okun solunda karbondioksit, su ve ışığı görüyorsunuz burası önemli.

Akvaryumda nitratı istenilen oranda düşürebilecek miktarda bitki veya yoğun bitkili akvaryumdan hoşlanıyorsanız yukarıdaki formüllerde gördüğünüz CO2 balıklar tarafından yeterince üretilemez. Ya da bitkilerin ihtiyacı kadarı balıkların solunumu sırasında suda çözünmüyor. Bu suyun sıcaklığı ile de ilgili, 28-30º C sıcaklıkta gaz çözünmesi daha da zor.

Bu nedenle akvaryuma ek CO2 vermelisiniz. Bunun kaynağı olarak, sisteminde basınçlı tüp, düzenleyici, manometreler bulunan çözüm pahalı ise, ekmek mayasındaki bakterileri şeker ile besleyerek akvaryum suyunda eritmektir.
Kapalı ve kapaklı bir kaba akvaryumlarda kullanılan hava hortumu sokabileceğiniz sert boru eklediğinizde karbondioksit kaynağının gövdesi hazır demektir.
Bunun hazırları da var. Veya buralarda ya da başka forumlarda gördüğünüz kola şişesinden de yapabilirsiniz. Yalnız hortum bağlantısının kola şişesinin kapağı ile birleşim yeri sızdırmaz olmalıdır. Kapağın şişe ile birleşimi yeterli sızdırmazlıkta olduğundan burada herhangi bir sorun çıkmıyor.
1.5 litrelik pet şişeye iki su bardağı şeker, 800 gr su doldurup şekeri erittikten sonra 1–2 çay kaşığı kuru bira mayası ya da bunun iki katı yaş maya ekleyip kapağı sıkıca kapattıktan sonra su sıcaklığı ilk anda 30-35 derece ise 10 dakika sonra karbondioksitiniz hazırdır. Bu hacımdaki CO2 reaktörü 150 litrelik akvaryum için yeterlidir. Bitkileriniz çok, ışığınız yeterli ve balık sayınız az ise reaktör hacmini arttırmanız gerekir. Ekmek veya bira mayası dediğimiz madde, bakterilerdir. Sudaki şekerden, beslenip çoğalmaları sırasında şekeri alkole dönüştürürler. Bu olaya fermantasyon denir.
Hatta marketten alacağınız %100 üzüm suyunu bu şişeye koyar biraz ekmek mayası atarsanız, yine karbondioksit ortaya çıkar. Şişedeki üzüm suyu da şarap olur, içebilirsiniz. Bu yazdıklarım ciddidir. Şarap üretiminde yüzey oksijenden korunur ve takılan bir boru su içine sokularak karbondioksitin çıkışı gözlenir. Şeker bitince fermantasyon durur.

Siz su şeker karışımında aşırı şeker koyarsanız şişede hala şeker olduğu halde; alkol, bakterilerin yaşamayacağı orana yükselince fermantasyon durur, CO2 elde edemezsiniz. Bazı yerlerde suyu kaynatarak bol şeker eritin mayanızın ömrü uzun olur gibi yazılar okumuştum. Ben de tam oran nedir bilmiyorum. Ama yukarıda yazdığım oran fena sayılmaz.     

Yukarıdaki formülde ışık enerjisi kelimeleri var. Konuyu karıştırıp CO2 dışında bitki yetişmesinde bizim gazdan daha önemli konu. Bitki türleriniz, yerleştirme nedeniyle yükseklerin diğerlerine gölgesi, akvaryum derinliği, ışık gereksinimini etkiler. Bitkili bir akvaryumda litre başına en az 0,5 watlık ışık kaynağı veya buna eşdeğer ışık veren düşük sarfiyatlı ampuller şarttır. Litre başına 1 watt ışıktan rahatsız olmayan balıklarınız varsa ve elektrik sarfiyatı sizin için önemli değilse çok daha iyi. Yukarıdaki formüllerin sol tarafındaki toplamada ışık enerjisine dikkatinizi çekerim. Işık kaynağı olarak grolux yeterli değil. GE nin kendi teknolojisi ile Çin’de ürettiği veya ürettirdiği düşük sarfiyatlı ampulleri ışık kaynaklarınızdan biri olarak kullanmalısınız. Çünkü bunların 18 wattlık olanları 100 wattlık tungsten ampulü kadar ışık vermekte ve ışığı 6000 kelvin değerindedir. Bulamazsanız yine benzer tip Philips’in dayligth lambalarını diğer ışık kaynakları ile kullanmalısınız. Bununla birlikte Sylvania’nın Aquastar veya Sera Plant color flüoresanlarını kullanmalısınız. Bunların yanında grolux de olmalı. 
Seranın fiyatı nedeniyle önerim 80 cm boyundaki 150 litrelik bir akvaryumda
GE 18 wattlık daylight low energi,
Sylvania Aquastar 18 watt
Sylvania grolux 18watt
En az birer adet bulunmalı ve günde en az 12 saat yanmalılar. Yüksek aydınlatma isteyen bitki türleriniz varsa bunların 2-3 katına çıkabilirsiniz.

Tekrar esas konu olan karbondioksite dönecek olursak bunun akvaryum suyunda difüzyonuna sıra geldi. Bu konuda birçok çözüm var. Belki kullanılıyordur fakat ben duymadım ve görmediğim yöntem iç filtrelerin en basitlerinde dahi akvaryuma suyun dönüşündeki lüle ile bağlantılı hava emiş hortumu takma yeri olanları var. Su akvaryuma boşalırken buraya takılan ince hortum lülede basıncın düştüğü yere açılıyor. Basıncın düştüğü bölgede hortumdan hava emilip akvaryum içine gönderiliyor. Ayrıca hava motoru kullanılmasına gerek kalmıyor.
Karbondioksit üretecinin üzerinden çıkan hortumu buraya bağlarsanız, yukarıda boyutlarını verdiğim CO2 üreteci en az 3 hafta karbondioksit ihtiyacınızı karşılar. Ayrıca dış filtrelerin geri dönüşünde kullanılan hava emici lüleler burada var mı bilmiyorum, Almanya’da var.
 
Reaktörden çıkan hortumu düşük poroziteli hava taşına bağlamak da bir çözüm. Ayrıca bu iş için çok düşük enerji sarf eden suyun içine monte edilen basit pompalar var. Red Sea reaktör kabı ile pompa 75 YTL. Hatta içinde ilk kullanım için şeker ve maya da var.
Ayrıca 12-15 YTL arasında Boyu’nun cam ve seramikten yapılma difüzörlerini piyasada bulmak kolay. Bunlar da mükemmel sonuç veren ucuz ürünler.
 
Ancak alkali suda yaşayan balıklarınız varsa Karbondioksiti kontrollü ve alkali ürünler ekleyerek kullanmalı.

Çeşitli seramik tablalı difüzörler

Bülent Dinçadam

.

Paylaş: